Łódź – historia miasta

W przeciwieństwie do innych dużych polskich miast w Łodzi nie zachowały zabytki z okresu średniowiecza. Związane jest to ze specyficzną historią miasta, które rozwinęło się dopiero w epoce tak zwanej „rewolucji przemysłowej”. Do XIX wieku Łódź znacznie ustępowała pobliskiej Łęczycy czy Sieradzowi, a liczne wojny i zarazy nie pozwoliły na szybki rozwój osady. Nie da się jednak ukryć, że osadnictwo na tym terenie istniało już znacznie wcześniej.

Czasy prehistoryczne

Osadnictwo w okresie starożytnym skupiało się najczęściej w dolinach rzek. Podobnie było na obszarze współczesnej Łodzi. Najwięcej stanowisk archeologicznych znajduje się więc na południu miasta nad rzeką Ner (osiedle Chocianowice). Najstarsze ślady pobytu człowieka odnaleziono na Zdrowiu i w Rudzie Pabianickiej. Przez kolejne wieki funkcjonowało tu kilka osad, których pozostałościami są między innymi cmentarzyska (Radogoszcz lub ulica Szczecińska). Archeolodzy podejrzewają, że na terenie parku Julianowskiego mógł istnieć niewielki wczesnośredniowieczny gródek (jak do tej pory jednak nie udało się tej teorii jednoznacznie potwierdzić).

Osada średniowieczna

Wraz z rozwojem system feudalnego rozwinęło się tu kilka osad służebnych (np. Łagiewniki czy Grotniki). Dzisiejsze dzielnice to dawne wsie (za najstarszą udokumentowaną wieś uważa się Radogoszcz). W 1332 roku pojawia się pierwsza wzmianka o wsi Łodzia. W wieku XV podjęto pierwsze próby założenia na tym obszarze miasta, zostały one uwieńczone sukcesem w roku 1423. Wtedy to właśnie Władysław Jagiełło nadał Łodzi prawa miejskie. Co ciekawe nowa osada miała otrzymać nazwę Ostroga, ale bardzo szybko zaprzestano jej używania. Łódź należała do domeny biskupów włocławskich. W roku 1542 biskupi krakowscy lokowali w pobliżu inne miasto o nazwie Brus (obecnie jest to peryferyjne osiedle na terenie Łodzi). 

Nowożytność

Do XVII wieku miasto rozwijało się dość szybko. Mimo dość ostrej konkurencji (m.in. z pobliskim Lutomierskiej, który był ośrodkiem handlu suknem) udało się wznieść ratusz, karczmę i zorganizować jarmarki. Niestety dobrą passę przerwała seria pożarów i potop szwedzki. Miasto podupadło, liczba mieszkańców zmniejszyła się do około 200 osób. W XVIII wieku podjęto pierwsze próby ożywienia życia gospodarczego (np. budowano huty szkła). Po okresie wojen napoleońskich i nowym podziałem granic zaczęto szukać nowego miejsca do stworzenia ośrodka przemysłu tekstylnego. Dzięki działalności Rajmunda Rembielińskiego wybór padł na Łódź (choć początkowo pierwsze tkalnie miały powstać w Łęczycy). W roku 1821 wytyczono osadę rękodzielników czyli tak zwane „Nowe Miasto” (okolice obecnego placu Wolności). To wydarzenie uznaje się za początek „Łodzi przemysłowej”.   

Wielka Łódź, Ziemia Obiecana i „polski Manchester”

Świetna lokalizacja, dobra koniunktura i niezwykle chłonny rynek sprawiły, że miasto zaczęło się bardzo szybko rozwijać. Napływali kolejni tkacze, powstawały nowe warsztaty, wkrótce trzeba było wytyczać następne osiedla. W 1824 roku powstała osada „Łódka”, rok później „Nowa Łódka”, a w 1840 „Nowa Dzielnica”. W 1839 roku Ludwik Geyer sprowadził do swojej fabryki pierwszą maszynę parową. Rozrost Łodzi doprowadził do powstania wielkich fortun związanych z handlem tekstyliami – ich właścicieli nazywa się fabrykantami. Do najważniejszych rodów fabrykanckich należeli między innymi: Geyerowie, Kindermannowie, Scheiblerowie, Poznańscy. O specyfice decydowało też pochodzenie mieszkańców, Łódź nazywana bywa więc miastem czterech kultur: Żydów, Polaków, Niemców i Rosjan. Był to również okres niepokojów społecznych, wahania na rynku i polityka caratu prowadziły do rozruchów i buntów. W 1861 roku doszło do buntu tkaczy i jedynego przypadku luddyzmu (czyli niszczenia maszyn) na terenie Królestwa Polskiego.

Wiek XX

Niezwykle krwawy przebieg miała tzw. rewolucja 1905. Miasto stało się areną walk organizacji socjalistycznych, narodowych i wojsk carskich. Apokaliptyczny krajobraz Łodzi opisał w serii artykułów Zygmunt Bartkiewicz (wydanych pod tytułem „Zła miasto”). Prawdziwą katastrofą okazała się jednak I wojna światowa. W tzw. bitwie łódzkiej zginęło ponad 200 tysięcy żołnierzy, Niemcy wywieźli większość maszyn z tutejszych fabryk, a zmiany polityczne przyniosły zamknięcie rynków rosyjskich. Doprowadziło to do upadku większości fabrykanckich fortun, tragiczną sytuację pogłębił jeszcze Wielki Kryzys. W czasie II wojny światowej Niemcy wymordowali większość łódzkich Żydów, mimo kolaboracji przywódcy tutejszego getta Chaima Rumkowskiego. W okresie PRL-u wszystkie fabryki zostały znacjonalizowane.   

Współczesność

Kolejnym ciosem dla miasta okazała się tzw. transformacja ustrojowa. Olbrzymie, utrzymywane przez państwo fabryki nie był w stanie podjąć skutecznej konkurencji na wolnym rynku. Kres przemysłu włókienniczego przyniósł import odzieży z krajów azjatyckich. Po latach upadku Łódź powoli wychodzi z kryzysu. Dziś, to trzecie co do wielkości miasto w Polsce, jest ważnym ośrodkiem kulturalnym, a dzięki założeniu Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej udało się doprowadzić do ożywienia przemysłu.